در خصوص اهمیت موضوع همایش ملی صنعت و تجاری سازی کشاورزی

خداوند توفیق داد روز جهارشنبه ۲۵ مهرماه به دعوت دانشگاه کشاورزی در معیت دوستان فرهیخته در همایش ملی صنعت و تجاری سازی کشاورزی حاضر شدیم. این همایش به همت دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان برگزار گردید. تمام ۱۸ محور همایش قابل توجه هستند ، و من سعی می کنم به برخی از انها اشاره ای هر چند کوتاه داشته باشم. همایش از زاویه های مختلف اقتصادی،مسئولیت اجتماعی دانشگاهها ، امنیتی و فرهنگی حائز اهمیت است. اغلب مردم شهرستان باوی به کار کشاورزی مشغول اند و وجود دانشگاه کشاورزی در شهرستان نعمت بزرگ و مغتنمی است. برگزاری کارگاهها مختلف برای کشاورزان منطقه از سوی اساتید این دانشگاه و برگزاری همایش های ملی و اهتمام به امر تحقیقات کشاورزی نوید آینده روشنی برای استان و منطقه می دهد.
همانطور که می دانیم بخش کشاورزی از مهمترین بخش های اقتصادی است که اهتمام به آن باعث تحرک بخشهای دیگر اقتصادی خواهد شد.امروزه رسیدن به رفاه اجتماعی از اهداف مهم برنامه های توسعه اقتصادی است. اهمیت بخش کشاورزی را در کمک هایی که به روند توسعه اقتصادی می کند قابل بررسی است. از مهمترین این کمک ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) تامین مواد غذایی لازم برای جمعیت روز افزون کشورها
۲) افزایش تقاضا برای محصولات صنعتی به منظور فراهم ساختن شرایط توسعه بخش های صنعت و خدمات.
۳) ایجاد منابع اضافی ارزهای خارجی از طریق صادرات مازاد تولید کشاورزی به منظور تامین وجوه لازم برای کالاهای سرمایه ای مورد نیاز در روند توسعه اقتصادی
۴) افزایش درآمدها در بخش روستایی به کمک دولت
۵) ایجاد اشتغال نیروی مولد
۶) بهبود نسبی رفاه اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی
در کشورهای در حال توسعه مانند ایران تولید محصولات غذایی بر اقتصاد روستایی تسلط دارد. به عبارت دیگر، مواد غذایی بخش بزرگی از محصولات کشاورزی تولید شده در مناطق روستایی را تشکیل می دهد. پل کروگمن (Krugman,p.R 1953 ) اقتصاددان برجسته و برنده جایزه نوبل اقتصادی در سال ۲۰۰۸ جمله معرفی در فصل اول کتاب خود” عصر انتظارات تقلیل یافته ” the age of diminished expectation دارد که می گوید. ” بهره وری همه چیز نیست، اما در بلند مدت تقریبا همه چیز است .” در واقع بهره وری را می توان پایه و اساس رفاه در جوامع بشری دانست، زیرا ارتقای بهره وری تنها راهی است که یک کشور می تواند از طریق آن استاندارد زندگی خود را به طور پایدار بالا برد.زمانی که به دلیل افزایش بهره وری تولید کشاورزی زیاد میشود درآمدها ی کشاورزان نیز افزایش خواهد یافت.افزایش در درآمدهای سرانه متعاقبا تقاضا برای محصولات غذایی را افزایش خواهد داد. افزایش قدرت خرید روستائیان در نتیجه افزایش مازاد کشاورزی می تواند به مثابه یک عامل محرک در روند توسعه صنعتی باشد. افزایش قدرت خرید روستائیان از طریق توسعه تولید کشاورزی و افزایش نرخ بازدهی(بهره وری)، تقاضا را برای محصولات صنعتی ساخته شده در بخش صنعت را افزایش می دهد و شرایطی ایجاد می کند که بازار، گسترش بیشتری یابد. این پدیده در نهایت سبب توسعه بخش صنعت می شود. زمانی که تولید و بهره وری محصولات کشاورزی صادراتی افزایش یابد صادرات و درآمدهای صادراتی نیز افزاش خواهذ یافت . بنابراین مازاد تولید در بخش کشاورزی جریان تمرکز سرمایه را در زمانی که درآمدهای صادراتی صرف واردات کالاهای سرمایه ای می شود تسریع می کند.تولید مازاد در بخش کشاورزی نه تنها به صرفه جویی ارزی می انجامد، بلکه توسعه سایر بخش های اقتصادی را نیز در پی خواهد داشت. ارزهای خارجی صرفه جویی شده را می توان در ایجاد صنایع دیگر و نیز افزایش کارایی صنایع موجود از طریق واردات مواد اولیه کمیاب، ماشین آلات، تکنولوژی و غیره استفاده کرد. کوزنتس به این پدیده ” کمک تولید” بخش کشاورزی می گوید. یک کشور در حال توسعه نیاز به منابع سرمایه ای زیادی یرای ایجاد و توسعه تسهیلات زیر بنایی و توسعه صنایع کلیدی و سنگین دارد. در مراحل اولیه توسعه اقتصادی می توان سرمایه مورد نیاز را از طریق افزایش در تولید محصولات کشاورزی بدون کاهش در سطح مصرف جاری، تامین کرد. به عقیده جانستون و ملور( johanston,B.F. and J . mellor ) افزایش در بهره وری کشاورزی نمایانگر ترکیبی از کاهش عوامل تولید بکار رفته در تولید، کاهش قیمت محصولات کشاورزی یا افزایش تقاضا در دیگر بخش های اقتصادی است.موضوع دیگری که در این راستا قابل ذکر است بحث اشتغالی است. تحقیقات نشان می دهند که کشاورزی امکانات اشتغال را متنوع می سازد و توسعه می دهد. و نهایتا ، افزایش درآمدهای روستایی در نتیجه مازاد تولید کشاورزی سبب بهبود نسبی رفاه اجتماعی و اقتصادی در این متاطق خواهد شد. کوزنتس این پدیده را ” کمک رفاهی” می خواند زیرا در نتیجه افزایش مازاد کشاورزی و افزایش درآمد سطح زندگی توده های مردم در مناطق روستایی ارتقاء می یابد.
محورهای همایش به روز و کاربردی هستند و با توجه به اهمیت بخش کشاورزی و تاثیر آن در سایر بخش های اقتصادی انتخاب موضوعات به جا و قابل ستایش است. تاکید همایش بر استفاده از روش های فنآورانه در کشاورزی برای بالا بردن بهره وری در عصر حاضر، بسیار حائز اهمیت است.
توسعه پایدار مفهومی است که در دهه های اخیر به یکی از دغدغه های اصلی جوامع بشری تبدیل شده است. فنآوری های نوین در توسعه پایدار به معنای برآورد کردن نیازهای کنونی بشر بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده در برآورده کردن نیازهای خود است.این مفهوم شامل سه جنبه مهم اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی می شود. فنآوری های نوین، فنآوری هایی هستند که در دهه های اخیر توسعه یافته اند و دارای ویژگی های جدید و پیشرفته ای نسبت به فنآوری های قبلی هستند. این فنآوری ها در زمینه های مختلفی مانند انرژی، حمل و نقل، تولید، کشاورزی، پزشکی و آموزش کاربرد دارند. این فنآوری ها می توانند به بهبود وضعیت اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی حوامع کمک کنند. فنآوری های نوین می توانند به بهبود وضعیت اقتصادی جوامع کمک کنند.این فنآوری ها می توانند به افزایش بهره وری کاهش هزینه ها و ایجاد فرصت های شغلی جدید کمک کنند. به عنوان نمونه فنآوری های نوین در زمینه انرژی می توانند به کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی و کاهش هزینه های انرژی کمک کنند. فنآوری های نوین در زمینه حمل و نقل می توانند به کاهش ترافیک و آلودگی هواکمک کنند. فنآوری های نوین در زمینه تولید می توانند به کاهش مصرف مواد اولیه و تولید محصولات با کیفیت تر کمک کنند. به طور خلاصه فنآوری های نوین در زمینه های مختلفی می توانند برای توسعه پایدار مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر نمونه های ذکر شده برخی از کاربردهای این فنآوری ها می توان به ، بهبود بهره وری انرژی، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، کاهش آلودگی خاک، آب و هوا ، بهبود پایداری کشاورزی و بهبود سلامت و رفاه مردم اشاره کرد.
از سخنرانی های این همایش به کار گیری فنآوری نانو در کشاورزی بود که واقعا مورد نیاز بخش کشاورزی ما در راستای تجاری سازی محصولات کشاورزی می باشد. بدیهی است که اشکال مختلف نانو تکنولوژی این پتانسیل را دارند که تاثیر بسیار مهمی بر جامعه بگذارند. به طور کلی استفاده از فنآوری نانو برای افراد و سازمان ها بسیار سودمند خواهد بود. بسیاری از این کاربردها شامل مواد جدیدی هستند که خواص کاملا متفاوتی را از طریق عملکرد در مقیاس نانو ارائه می کنند. با توجه به توسعه روز افزون فنآوری نانو بسیاری از دولت ها بر این باورند عصر جدیدی از بهره وری و ثروت را به ارمغان می آورد و به همین دلیل توسعه محصولات نانو روز به روز در حال افزایش است که همه ی جنبه های زندگی بشر از جمله پزشکی و دارو سازی، غذا، بهداشت، چاپ و …را تحت تاثیر خود قرار داده است. به عنوان نمونه یکی از مهم ترین دستاورد های نانویی در چند سال اخیر اختراع دستمال نانو می باشد که برای اولین بار در جهان محققان ایرانی موفق به تولید آن به صورت دستمال تنظیف خشک شده اند. و برای فعال کردن خاصیت ضد باکتری آن که حتما قادر به از بین بردن ویروس کرونا نیز می باشد، تنها کافی است کمی آن را مرطوب کنید.
از دیگر محورهای همایش موضوع بسیار مهم تجاری سازی محصولات کشاورزی است. همان طور که می دانیم صادرات از مهمترین متغیرهای تشکیل دهنده GDP کشورها است. و تاثیر به سزایی بر رشد اقتصادی دارد. در فرآیند تجاری سازی محصولات صنایع غذایی و بازار سازی، باید به عوامل مختلفی توجه کرد. با در نظر گرفتن این عوامل، روند تجاری سازی محصول و توسعه بازار موجود آسان تر شده و محصول بازدهی بهتری خواهد داشت. از عوامل مهم در بحث تجاری سازی محصولات صنایع غذایی و کشاورزی می توان به افزایش کارایی و به ثبات رساندن بازار های صنایع مواد غذایی و ایجاد بازار جدید اشاره کرد. در هر راهبرد تجاری سازی محصولات صنایع غذایی و صنایع مربوط به آن صنایع مانند کشاورزی مهم است. تجاری سازی محصولات غذایی و کشاورزی باعث می شود شیوه های جدید تولیدی به کار گرفته شوند. همچنین باعث بهبود شیوه های ارتباط تولید کنندگان با بازارهای سودمند خواهد شد. ورود به بازار کسب سود کافی از این بازار نه تنها درآمد تولید کننده را بیشتر می کند، بلکه او را به استفاده از روش های جدید برای تولید محصول جدید و بازار سازی تشویق می کند.
بسیاری از فعالان اقتصادی عقیده دارند که برای تجاری سازی محصول لازم است میان تولیدکنندگان و صادرگنندگان ارتباط برقرار شود. این کار، باید بخش خصوصی به صنایع غذایی و کشاورزی کشور توجه ویژه ای نشان دهد. بخش خصوصی می تواند سرمایه لازم برای تجاری سازی را فراهم کرده و راحت تر راه حل هایی برای صادرات محصولات غذایی پیدا کند. تعیین ساختار دقیق توسط تولید کنندگان و صادرکنندگان از دیگر روش های تجاری سازی محصول ایرانی و توسعه بازار موجود در خارج از کشور است. ساختار مشخص و کارآمد نه تنها صادرات را آسان می کند، بلکه فرهنگ ایرانی را به جهان نشان می دهد.
نکته آخر در این زمینه که لازم می دانم آن را ذکر نمایم این است که افراد زیادی در تجاری سازی دخیل هستند و بنابراین ارتباط و ایجاد هماهنگی میان افراد و بخش های مختلف ضروری است. با برنامه ریزی دقیق و آماده کردن همه چیز قبل از اجرا، تولید کنندگان کوچک و بزرگ می توانند با موفقیت محصولات صنایع غذایی خود را به بازار معرفی کرده و میزان سود مورد نظر خود را به دست آورند.
از دیگر محورهای همایش موضوع بسیار مهم سرمایه گذاری در بخش کشاورزی است. همان طور که می دانیم سرمایه گذاری موتور محرکه توسعه اقتصادی است بنابراین توجه به این متغیر اقتصادی در این همایش قابل ستایش است، چرا که امروزه یکی از دلایل رکود تولید کمبود و یا نبود سرمایه گذاری در بخش صنعت است. سرمایه گذاری و انباشت سرمایه ناشی از آن کلید رشد اقتصادی هر کشور به شمار می آید. سرمایه گذاری در اغلب کشورها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه توسط بخش خصوصی و دولتی انجام می گیرد. سرمایه گذاری بخش خصوصی نه تنها به عنوان جزئی از تقاضای کل بلکه مهمتر از آن، منبع رشد و فرصت های شغلی در آینده است. از میان سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. سرمایه گذاری در بخش کشاورزی علاوه بر اینکه موجب رشد تولید و اشتغال در این بخش می شود، با توجه به ارتباطات پسین و پیشین با سایر فعالیت های اقتصادی به رشد تولید و اشتغال در بخش ها نیز کمک می کند. در این راستا باید گفت که سرمایه گذاری بخش خصوصی از متغیرهای مهم در توسعه بخش کشاورزی است. در پژوهش صامتی و همکاران از مهمترین موانع سرمایه گذاری خصوصی بین سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۷۹ در بخش کشاورزی ایران نرخ تورم و ارزش افزوده تشخیص داده شده است.
در پایان برای تمام دست اندکاران همایش ملی صنعت و تجاری سازی محصولات کشاورزی آرزوی توفیق دارم. برگزاری این گونه همایش های ملی در منطقه محروم ملاثانی قابل تقدیر و تشکر است قطعا این گونه همایش ها می تواند در توسعه و عمران منطقه و نیز بهبود وضع کشاورزی موثر باشد. اهتمام ویژه ریاست دانشگاه کشاورزی به برگزاری این گونه همایش ها واقعا جای تقدیر دارد امیدوارم شاهد بازخوردهای اجتماعی و اقتصادی همایش در آینده نزدیک باشیم.
دکتر سید عبدالله موسوی مدرس دانشگاه ملی مهارت خوزستان